Ἀκούστε τήν ὁμιλία ἐδῶ:«Ἡ μνήμη τῶν ἁμαρτημάτων μας καί ἡ ἀποφυγή τῶν αἰτίων»
Καλή χρονιά καί εὐλογημένη ἀπό τόν Κύριο. Μετά ἀπό αὐτά πού εἴπαμε μέ τή Χάρη τοῦ Θεοῦ γιά τήν ἐξομολόγηση τίς προηγούμενες φορές, σήμερα σκέφτηκα νά ποῦμε -μέ τή Χάρη τοῦ Θεοῦ- τί θά κάνουμε μετά τήν ἐξομολόγηση. Γιατί παίρνουμε τή συγχώρηση τῶν ἁμαρτιῶν μας, ἀλλά τό τελικό ζητούμενο εἶναι νά μήν ξανακάνουμε τίς ἁμαρτίες πού ἐξομολογηθήκαμε.
Τό πρῶτο βέβαια πού πρέπει νά κάνουμε εἶναι νά δοξολογήσουμε καί νά εὐχαριστήσουμε τόν Θεό πού συγχώρεσε τίς ἁμαρτίες μας καί νά πάρουμε ἀπόφαση νά μήν τίς ξανακάνουμε, ἀκόμα κι ἄν χρειαστεῖ νά δώσουμε καί τή ζωή μας. Τέτοια ἀπόφαση πρέπει νά ἔχουμε καί αὐτό βεβαίως θά τό ἐκφράσουμε καί μέ μία προσευχή. Ἀφοῦ εὐχαριστήσουμε καί δοξολογήσουμε, θά παρακαλέσουμε τόν Θεό νά μᾶς βοηθήσει νά μήν ξαναπέσουμε στά ἴδια σφάλματα. Τό πρῶτο λοιπόν εἶναι αὐτό.
Τό δεύτερο εἶναι νά προσέξουμε νά μήν ἔχουμε κάποια ὀλιγοπιστία ἤ ἀπιστία στό μυστήριο καί δεχτοῦμε κάποιον λογισμό ὅτι δῆθεν δέν συγχωρεθήκαμε. Πολλοί τό παθαίνουν αὐτό καί ἐξομολογοῦνται ξανά καί ξανά τήν ἴδια ἁμαρτία. Δέν θά πρέπει νά δεχτοῦμε τέτοιους λογισμούς. Ἐφόσον τά εἴπαμε, ζητήσαμε συγχώρεση, ὁ ἱερέας μᾶς διάβασε τή συγχωρητική εὐχή, εἴμαστε συγχωρημένοι. Ἀπό ’κεῖ καί μετά βεβαίως θά πρέπει νά προσέξουμε, νά πάρουμε τά μέτρα μας, γιά νά μήν ἐπαναλάβουμε τήν ἁμαρτία.
Τό τρίτο πού πρέπει νά κάνουμε, εἶναι νά τηρήσουμε μέ χαρά τόν κανόνα πού μᾶς ἔβαλε ὁ πνευματικός μας καί νά ἀκολουθήσουμε ἀκριβῶς τίς συμβουλές του, ὅ,τι μᾶς εἶπε, ἔτσι ὥστε νά μήν ξαναπέσουμε στά ἴδια σφάλματα.
Ἕνα τέταρτο εἶναι νά προσέξουμε νά τηρήσουμε τό ἀπόρρητο τῆς ἐξομολόγησης, τό ὁποῖο ἀπόρρητο ἰσχύει γιά τόν ἱερέα, ἀλλά ἰσχύει καί γιά τόν ἐξομολογούμενο. Δέν μπορεῖ ὁ ἱερέας νά ἀνακοινώσει αὐτά πού εἴπαμε στήν ἐξομολόγησή μας, ἀλλά καί ἐμεῖς δέν πρέπει νά κοινοποιοῦμε, νά λέμε στούς ἄλλους, αὐτά πού μᾶς ἔδωσε ὁ ἱερέας ὡς προσωπικές ὁδηγίες. Ἄλλο ἄν μᾶς πεῖ κάτι γενικό, ὅτι λ.χ. ἡ παραμονή τῶν Φώτων εἶναι νηστεία ἀλάδωτη. Αὐτό, μπορεῖ κάποια νά μήν τό ξέρει, νά σᾶς ρωτήσει, νά τό πεῖς ὅτι ἔτσι εἶναι. Ἀλλά κάτι προσωπικό δέν πρέπει νά τό λέμε, γιατί εἶναι ἕνα φάρμακο πού τό δίνει ὁ πνευματικός σέ μᾶς καί δέν εἴμαστε βέβαιοι, ἄν αὐτό τό φάρμακο λειτουργήσει θεραπευτικά καί γιά τόν ἄλλον. Ὅπως στόν γιατρό πού πηγαίνουμε. Δίνει φάρμακο γιά μᾶς. Δέν ἐπιτρέπεται αὐτό τό φάρμακο πού μᾶς ἔδωσε νά τό δώσουμε καί σέ κάποιον ἄλλο, ἀκόμα κι ἄν μᾶς φαίνεται ὅτι ἔχει παρόμοια ἀρρώστια μέ τή δική μας. Μπορεῖ στόν ἄλλο νά ἐνεργήσει βλαπτικά, γιατί ὁ ὀργανισμός του εἶναι διαφορετικός ἀπό τόν δικό μας. Ἔτσι καί ἡ ψυχή τοῦ καθενός εἶναι διαφορετική καί γιά τόν καθένα χρειάζεται καί ἄλλο φάρμακο.
Ἕνα ἄλλο πού πρέπει νά προσέξουμε εἶναι νά μήν ξεχαστοῦμε καί ἀφήσουμε γιά πολύ χρόνο τήν ἑπόμενη ἐξομολόγηση. Πολύ βοηθάει, στό νά μήν πέσουμε στά ἁμαρτήματα τά ἴδια, ἡ συχνή ἐξομολόγηση. Ὅπως ἕνα φυτό πού τό μεταφυτεύεις δέν κάνει καρπούς, ἔτσι καί ἡ ἁμαρτία πού τήν ξεριζώνεις καί πάει νά ξαναφυτρώσει καί πάλι τήν ξεριζώνεις καί πάει πάλι νά ξαναφυτρώσει... Ὅσο πιό συχνά τό κάνεις αὐτό, στό τέλος θά νεκρωθεῖ ἡ ἁμαρτία πού σέ ταλαιπωρεῖ καί τό πάθος. Ἄν τό ἀφήνεις γιά πολύ καιρό ὅμως ἀνεξομολόγητο, αὐτό πετάει βαθιές ρίζες καί δυσκολότερα μετά ἐξολοθρεύεται.
Ἐπίσης κάτι ἀκόμα, πού εἶναι πολύ βοηθητικό, εἶναι νά μήν ἔχουμε μνησικακία. Γιατί ναί μέν πήραμε συγχώρεση ἀπό τόν Θεό, ἀλλά θά πρέπει νά ἔχουμε συγχωρήσει ἀπό τήν καρδιά μας καί ὅλους. Μή τυχόν καί μετά τήν ἐξομολόγηση φουντώσει πάλι μέσα μας κάποια ἀντιπάθεια γιά ὁποιονδήποτε. Γιατί ἄν συμβεῖ αὐτό, τότε βεβαίως καί οἱ ἁμαρτίες πού ἐξομολογηθήκαμε καί συγχωρεθήκαμε γι’ αὐτές, μένουν ἀσυγχώρητες, ὅπως μᾶς λέει ὁ Κύριος στήν παραβολή τοῦ χρεώστου τῶν μυρίων ταλάντων, ὁ ὁποῖος πῆρε ἄφεση, τοῦ ἀφέθηκε τό χρέος, μετά ὅμως, ἐπειδή θυμήθηκε ἕνα ἐλάχιστο χρέος πού εἶχε ἕνας σύνδουλός του καί τόν ἔπνιγε καί τόν ἔβαλε καί στή φυλακή γιά νά τοῦ ἀποσπάσει τό μικρότατο αὐτό χρέος, τότε ἐξοργίστηκε ὁ ἄρχοντας, καί τοῦ εἶπε παίρνω πίσω αὐτό πού σοῦ εἶπα καί στά ζητάω πάλι ὅλα πίσω. Ὅπως ἐσύ φάνηκες ἄσπλαχνος, ἐνῶ θά ἔπρεπε νά συγχωρέσεις καί νά ἀφήσεις τό μικρότατο χρέος στόν σύνδουλό σου, ἔτσι λοιπόν κι ἐγώ δέν σέ συγχωρῶ γι’ αὐτά πού μοῦ ζήτησες νά σέ συγχωρήσω καί νά στά ἀφήσω. Προσοχή λοιπόν καί στή μνησικακία.
Αὐτά εἶναι τά γενικά. Θά σᾶς πῶ ἀκόμα μερικά πράγματα γιά τό τί πρέπει νά κάνουμε, ὥστε νά μήν ξαναπέσουμε στά ἴδια ἁμαρτήματα καί θά ἑστιάσουμε τήν προσοχή μας σέ ἕνα πρῶτο, ὅτι θά πρέπει γενικῶς νά θυμόμαστε τίς ἁμαρτίες μας. Ναί μέν τίς ἐξομολογηθήκαμε, ἀλλά θά πρέπει νά συμβαίνει καί σέ μᾶς αὐτό πού λέει ὁ Δαβίδ· «ἡ ἁμαρτία μου ἐνώπιόν μού ἐστιν διά παντός»[1]. Δέν πρέπει λοιπόν νά ξεχάσουμε τίς ἁμαρτίες μας, ὅπως λέει καί ὁ Προφήτης Ἡσαΐας, νά μήν ξεχάσουμε ὅτι εἴμαστε ἁμαρτωλοί. Λέει ὁ Θεός μέ τό στόμα τοῦ Προφήτη Ἡσαΐα· «Ἐγώ εἶμαι ἐκεῖνος πού ἐξαλείφει τίς ἁμαρτίες σου ἐξαιτίας τῆς ἀγαθότητός Μου καί δέν θά τίς θυμηθῶ πλέον τίς ἁμαρτίες σου»[2]. Ἐσύ ὅμως νά τίς θυμᾶσαι. «Σύ δέ μνήσθητι καί κριθῶμεν»[3], καί ἔλα νά δικαστοῦμε. Καί τότε ἡ δίκη καί ἡ κρίση, θά εἶναι εὐμενής γιά σένα. Ὅταν θυμᾶσαι τίς ἁμαρτίες σου καί ἔχεις συντριβή καί κατάνυξη, τότε ὁ Θεός διάκειται εὐμενῶς ἀπέναντί σου.
Λέει λοιπόν καί ὁ ἱερός Χρυσόστομος, ὅτι θά πρέπει νά τό κάνεις αὐτό, νά θυμᾶσαι τίς ἁμαρτίες σου, ὄχι βέβαια μέ τήν ἔννοια ὅτι δέν συγχωρέθηκαν. Συγχωρέθηκαν. Ἀλλά θά πρέπει νά τίς θυμᾶσαι, ὄχι γιά νά βασανίζεις τόν λογισμό σου, λέει ὁ ἱερός Χρυσόστομος, ἀλλά πρῶτον, «γιά νά παιδαγωγεῖς τή ψυχή σου, ὥστε νά μήν σκιρτᾶ στά πάθη καί νά μήν πέφτει πάλι στά ἴδια». Σάν ἕνα χαλινάρι τῆς ψυχῆς, νά θυμᾶσαι ὅτι εἶσαι ἁμαρτωλός, καί ὄχι ἕνας ἁπλός ἁμαρτωλός, ἀλλά ὁ ἁμαρτωλός ὅλων τῶν ἁμαρτωλῶν. Ὅπως λέμε καί στήν εὐχή τῆς Μεταλήψεως «ὧν πρῶτός εἰμι ἐγώ». Ὅλων τῶν ἁμαρτωλῶν πρῶτος εἶμαι ἐγώ. Νά θυμᾶσαι τίς ἁμαρτίες σου, λέει ὁ ἱερός Χρυσόστομος. Δεύτερον καί «γιά νά γνωρίζεις μέ τήν ἐνθύμηση τή μεγάλη χάρη πού πῆρες ἀπό τόν Θεό τό νά σοῦ συγχωρέσει τίς ἁμαρτίες». Καί ἔτσι ἔχεις μιά διαρκῆ εὐγνωμοσύνη ἀπέναντι στόν Θεό. Καί ὁ Ἀπόστολος Παῦλος θυμόταν πάντοτε ὅτι κατεδίωξε τήν Ἐκκλησία καί ἔτσι φανέρωνε τή μεγάλη χάρη πού τοῦ ἔκανε ὁ Χριστός καί τόν συγχώρεσε.
Ἀκόμα νά θυμᾶσαι τίς ἁμαρτίες σου γιά νά συντρίβεις τήν καρδιά σου καί νά κατανύγεις τή ψυχή σου, σύμφωνα μέ τόν ἱερό Χρυσόστομο πού λέει· «θυμήσου ἀναλυτικά τά ἁμαρτήματά σου· δέν εἶναι αὐτό μικρό μαρτύριο τῆς ψυχῆς· ἐάν κάποιος ἦλθε σέ κατάνυξη, γνωρίζει ὅτι περισσότερο ἀπό ὅλα μέ αὐτό παιδαγωγεῖται ἡ ψυχή· ἐάν σέ κάποιον συνέβη μνήμη ἁμαρτημάτων, γνωρίζει τήν ὀδύνη πού προέρχεται ἀπό αὐτό». Πονᾶς, ἀλλά αὐτός ὁ πόνος φέρνει κατάνυξη, φέρνει δάκρυα, φέρνει τήν κατά Θεόν λύπη.
Καί τέταρτο καί τελευταῖο, νά θυμᾶσαι τίς ἁμαρτίες σου γιά νά ταπεινώνεσαι καί νά θεωρεῖς τόν ἑαυτό σου ἀνάξιο καί αὐτῆς τῆς ζωῆς. Λέει πάλι ὁ ἱερός Χρυσόστομος· «δέν εἶναι μικρό πράγμα γιά διόρθωση τό νά συγκεντρώσει κανείς ὅλα τά ἁμαρτήματα καί νά τά μνημονεύει συνέχεια καί νά τά συλλογίζεται· ἐκεῖνος πού κάνει αὐτό, τόσο πολύ θά κατανυγεῖ, ὥστε θά κρίνει τόν ἑαυτό του ἀνάξιο καί αὐτῆς τῆς ζωῆς· καί ἐκεῖνος, πού νομίζει αὐτό, θά γίνει μαλακότερος ἀπό τό κερί». Θά γίνει ἄνθρωπος εἰρηνικός, πρᾶος, ἡσύχιος, γλυκός, εὐπροσήγορος.
- Ἐνῶ ὁ ἄνθρωπος ὁ ὁποῖος δέ θυμᾶται τίς ἁμαρτίες του τί γίνεται;
Ὑπερήφανος, σκληρός, ἀναιδής, κατακρίνει συνέχεια τούς ἄλλους, ἀπρόσιτος καί ἄνθρωπος ὁ ὁποῖος εἶναι ἀπεχθής σέ ὅλους καί στόν Θεό.
Ἕνας, πού θά γλιτώσει ἀπό ἕναν μεγάλο κίνδυνο, λέγει ὁ Ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης στό Ἐξομολογητάριό του, τό ὁποῖο εἶναι ἕνα πολύ ὡραῖο βιβλίο καί τό συνιστῶ σέ ὅλους σας νά τό ἔχετε, καί ἔχει συμβουλές καί πρός τόν πνευματικό, ἀλλά καί πρός τόν ἐξομολογούμενο, τόν μετανοοῦντα. Λέει λοιπόν ὁ Ἅγιος, ἄν ἕνας πού θά γλιτώσει ἀπό ἕναν μεγάλο κίνδυνο, ὅταν τόν θυμᾶται, τρέμει καί φοβᾶται καί ὁ φόβος αὐτός τόν κάνει νά μή πέσει πάλι στόν ἴδιο κίνδυνο, ἔτσι κι ἐμεῖς θά πρέπει νά θυμόμαστε τούς κινδύνους πού περάσαμε καί τήν ἁμαρτία πού διαπράξαμε καί ἀπό τί μᾶς γλίτωσε ὁ Θεός. Γιατί, ἄν δέν μετανοούσαμε καί δέν συγχωροῦνταν οἱ ἁμαρτίες μας, ὁπωσδήποτε ἡ κόλαση θά ἦταν βέβαιη. Ἔτσι καί ὁ Δαβίδ καί μετά τήν συγχώρηση τῶν ἁμαρτιῶν του, θυμόταν πάντοτε καί τίς εἶχε πρό ὀφθαλμῶν του· γι’ αὐτό καί ἔλεγε καί τό λέμε κι ἐμεῖς κάθε φορά πού λέμε τόν 50ο Ψαλμό· «ἡ ἁμαρτία μου ἐνώπιόν μού ἐστι διά παντός»[4]. Εἶναι πάντοτε μπροστά στά μάτια μου ἡ ἁμαρτία μου. Ὄχι ὅτι δέν ἔχει συγχωρεθεῖ. Ἔχει συγχωρεθεῖ, ἀλλά δέν τήν ξεχνάω γιά νά μή ραθυμήσω, νά μήν τήν ξανακάνω. Δέν θυμᾶμαι καί καταθλίβομαι καί ἀπελπίζομαι. Δέν τή θυμᾶμαι ἐγωιστικά καί λέω, πῶς ἐγώ ἔπαθα αὐτό τό πράγμα;.. ἀλλά τή θυμᾶμαι ταπεινά καί θυμᾶμαι καί τή χάρη πού μοῦ ἔκανε ὁ Θεός καί μέ συγχώρεσε, γιά νά μήν ξαναπέσω στά ἴδια.
Ἐάν θέλεις, λέει ὁ ἱερός Αὐγουστίνος, νά ἀποστρέψει ὁ Θεός τό πρόσωπό Του ἀπό τίς ἁμαρτίες σου, ἐσύ πρέπει νά τίς ἔχεις μπροστά σου νά τίς βλέπεις καί νά τίς θρηνεῖς. Ὅσο ἐσύ τίς βλέπεις, τόσο ὁ Θεός δέν τίς βλέπει. Ἐάν ἐσύ γράφεις καί θυμᾶσαι τίς ἁμαρτίες σου, σέ διαβεβαιώνει ὁ θεῖος Χρυσόστομος, ὅτι ὁ Θεός θά τίς ἐξαλείψει καί θά τίς λησμονήσει. Ἐάν ὅμως ἐσύ τίς ξεγράψεις καί τίς λησμονήσεις, ὁ Θεός θά τίς γράψει καί θά τίς θυμᾶται· «Συγκέντρωσε ὅλα (τά ἁμαρτήματα δηλαδή), καί γράψε τα σάν σέ κάποιο βιβλίο· διότι, ἐάν ἐσύ τά γράψεις, ὁ Θεός τά ἐξαλείφει· ἐνῶ ἐάν ἐσύ δέν τά γράψεις, ὁ Θεός καί τά γράφει καί τιμωρεῖ. Πολύ καλύτερο λοιπόν εἶναι νά γραφοῦν αὐτά ἀπό ἐμᾶς καί νά ἐξαλειφθοῦν ἀπό τόν Θεό, παρά νά τά ξεχάσουμε ἐμεῖς καί ὁ Θεός κατά τήν ἡμέρα ἐκείνη, τῆς Κρίσεως, νά τά παρουσιάσει πρό τῶν ὀφθαλμῶν μας». Καί πάλι λέει ὁ ἱερός Χρυσόστομος· «Διότι δέν ὑπάρχει, δέν ὑπάρχει ἄλλο φάρμακο τόσο δυνατό γιά τήν ἐξάλειψη τῶν ἁμαρτημάτων, ὅσο ἡ συνεχής τους ἀνάμνησις καί ἡ συνεχής κατηγορία τους», δηλαδή ἡ συνεχής καταδίκη τους καί καταδίκη τοῦ ἑαυτοῦ μας πού τά διαπράξαμε. Γι’ αὐτό, βλέπετε, οἱ Ἅγιοι ἁμάρτησαν κάποια φορά ἐνδεχομένως στή ζωή τους καί τό θυμόντουσαν συνεχῶς καί κλαίγανε σ’ ὅλη τους τή ζωή γιά ἐκείνη τήν ἁμαρτία πού κάνανε, ἐνδεχομένως στή νεότητά τους, ἀκόμα καί στήν παιδική τους ἡλικία. Καί αὐτό τούς συγκρατοῦσε καί δέν κάνανε ἄλλες ἁμαρτίες.
Σέ συμβουλεύει ὅμως καί ὁ Ἅγιος Μᾶρκος ὁ Ἀσκητής, ὅτι «ὅταν ἐξομολογεῖσαι στόν Θεό τίς ἁμαρτίες σου, νά τίς θυμᾶσαι ὄχι ἀναλυτικά, φανταζόμενος τούς τρόπους καί τά πρόσωπα μέ τά ὁποῖα ἁμάρτησες, ἤ διότι, ὄντας ἀκόμα ἐμπαθής καί φιλήδονος, πάλι τίς ἐπιθυμεῖς καί σκοτίζεσαι». Ἐδῶ θέλει μία διάκριση. Δέν θά θυμᾶσαι λεπτομέρειες, μέ ποιά πρόσωπα καί πῶς κ.λ.π. ἔκανες τήν κάθε ἁμαρτία, γιατί ἐάν εἶσαι ἀκόμα ἐμπαθής καί ἀγαπᾶς τίς ἡδονές, ἐπιστρέφει αὐτή ἡ φιληδονία καί ὁ σκοτισμός. Ἤ ἐπειδή τίς θυμᾶσαι αὐτές μέ λύπη, ἀναλυτικά, πέφτεις σέ ἀπόγνωση. Τό ἐκμεταλλεύεται ὁ διάβολος γιά νά σέ ρίξει στήν ἀπελπισία. Καί ἰδιαίτερα αὐτό πρέπει νά τό προσέξεις στίς σαρκικές ἁμαρτίες πού διέπραξες, τό νά μή τίς θυμᾶσαι ἀναλυτικά. Οὔτε τούς τρόπους οὔτε τά πρόσωπα, μέ τά ὁποῖα ἁμάρτησες· διότι τότε μολύνεσαι κατά διάνοια. Γενικά μόνο νά θυμᾶσαι πώς εἶσαι ἁμαρτωλός καί ὅτι ἔκανες πολλές ἁμαρτίες, μέ τίς ὁποῖες παρόργισες τόν Θεό. Αὐτά μᾶς τά λέει ὁ Ἅγιος Μᾶρκος ὁ Ἀσκητής. Θά πεῖτε τώρα:
- Οἱ δυό Ἅγιοι λένε ἀντίθετα πράγματα;
Ὄχι, δέν λένε ἀντίθετα. Θά δεῖτε τί λένε καί ἄλλοι Ἅγιοι Πατέρες. Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης τῆς Κλίμακος λέει σύμφωνα μέ τόν Ἅγιο Μᾶρκο, τά ἴδια πράγματα. Δηλαδή λέει, νά μή μελετᾶ κανείς κατ’ εἶδος τά σαρκικά καί αἰσχρά ἁμαρτήματα. Καί στόν κζ' Λόγο του «Περί Προσευχῆς» λέει ἐπί λέξει· «Μή θέλεις νά ἐξαγορεύεις τίς σωματικές πράξεις κατά μέρος (στόν Θεό δηλαδή), ὅπως ἀκριβῶς ἔγιναν, γιά νά μή γίνεις πολέμιος τοῦ ἑαυτοῦ σου», μή γίνεις ἐχθρός τῆς ψυχῆς σου, γιατί θυμούμενος ἀκριβῶς καί μέ λεπτομέρειες στήν προσευχή σου -καί ἀκόμα καί στόν πνευματικό σου δέν χρειάζονται πολλές λεπτομέρειες- ὑπάρχει πιθανότητα νά ξανακινηθοῦν αὐτά τά σαρκικά πάθη.
Ὅλα ὅμως τά ἄλλα πρέπει νά τά μελετᾶ κανείς μέ τόν νοῦ του νύκτα καί ἡμέρα κάθε ἕνα ξεχωριστά. Ὅλα τά ἄλλα. Δηλαδή ἐκτός ἀπό τά σαρκικά, τά ἄλλα νά τά θυμᾶσαι. Καί ὁ ἱερός Χρυσόστομος λέει· «Δέν εἶναι ἀρκετό τό νά πεῖ κάποιος, ὅτι εἶμαι ἁμαρτωλός, ἀλλά πρέπει νά θυμηθεῖ καί κάθε ἕνα ἁμάρτημα ξεχωριστά». Γιατί χρειάζεται καί βοηθάει πολύ στήν συντριβή καί στήν κατάνυξη. Ἔρχονται πολλοί στήν ἐξομολόγηση καί λένε, πάτερ, τά ἔχω κάνει ὅλα. Ναί, τά ἔχεις κάνει ὅλα.. Ναί, λέει, εἶμαι ἁμαρτωλός.. δέν ὑπάρχει κάτι πού δέν ἔχω κάνει.. Ὡραῖα, ἀλλά πρέπει νά πεῖς συγκεκριμένα τί ἔκανες, γιατί αὐτό θά σέ βοηθήσει νά μήν τά ξανακάνεις. Ἐκτός ἀπό τά σαρκικά, τά ὁποῖα εἴπαμε δέν χρειάζεται νά τά πεῖς μέ λεπτομέρειες. Ἀλλά κι ἐκεῖνα κατά κατηγορία πρέπει νά τά πεῖς.
- Τί ἔκανες μοιχεία, πορνεία;
Ἔχει διαφορά. Ὑπάρχουν διαφόρων εἰδῶν καί βαρύτητας σαρκικά ἁμαρτήματα.
Καί φέρνει ὁ ἱερός Χρυσόστομος ὡς παράδειγμα τόν Ἀπόστολο Παῦλο, ὁ ὁποῖος μετά τό Βάπτισμα ὁμολογοῦσε ὅτι ἦταν πρίν ἀπό τό Βάπτισμα βλάσφημος καί διώκτης. Θυμότανε κατά εἶδος τά ἁμαρτήματά του. Καί λέγει τά ἑξῆς· «Ἐάν ἐκεῖνος μνημόνευε τά ἁμαρτήματα πού ἐξαφανίσθηκαν μετά τό Βάπττσμα, πολύ περισσότερο ἐμεῖς πρέπει νά θυμούμαστε τά ἁμαρτήματα πρίν τό Βάπτισμα». Ὁ Ἀπόστολος Παῦλος θυμόταν τά ἁμαρτήματα πού ἔκανε πρίν.
Καί στόν ιβ' Λόγο στούς Ἀνδριάντες, λέει ὁ ἱερός Χρυσόστομος: «Ἐάν παραμένει ἡ μνήμη τῶν δεινῶν», τῶν ἁμαρτιῶν τῶν φοβερῶν πού κάναμε, «ἡ πεῖρα τῶν δεινῶν ποτέ δέν θά παρουσιαστεῖ». Δέν θά μᾶς πιάσουν οἱ συνέπειες καί δέν θά ξαναπέσουμε στίς ἴδιες ἁμαρτίες. Ποτέ δέν θά παρουσιαστεῖ ἡ πεῖρα τῶν δεινῶν! «Τί μᾶς χρειάζεται ἡ πεῖρα; Ἀφοῦ μπορεῖ ἡ μνήμη νά μᾶς σωφρονίσει;» Γιατί ἄν δέν ἔχεις τή μνήμη τῶν κακῶν πού ἔκανες, θά ἔρθει ἡ πεῖρα. Θά ξανακάνεις ἁμαρτίες καί θά ἔχεις πάλι ἐμπειρία τοῦ κακοῦ πού ἔκανες τήν πρώτη φορά καί τό ξέχασες. Γι’ αὐτό λέει ὁ ἱερός Χρυσόστομος, μή ξεχνᾶς, ἔτσι ὥστε νά ἀποφύγεις τήν ἐπανάληψη τοῦ λάθους.
Βλέπετε, αὐτό συμβαίνει καί σέ ἀνθρώπους καί σέ λαούς ὁλόκληρους. Ξεχνᾶμε τήν ἱστορία μας, δέν θυμόμαστε τά λάθη τοῦ παρελθόντος καί ἐπαναλαμβάνουμε συνεχῶς τά ἴδια λάθη. Καί ὁ Ἰσραήλ αὐτό πάθαινε, ξεχνοῦσε τό γεγονός ὅτι σκλαβωνόταν κάθε φορά πού ἔφευγε ἀπό τόν Θεό καί ἔπεφτε συνέχεια στό ἴδιο λάθος. Ὅταν σκλαβωνόταν, θυμότανε.. ἄ, βλέπεις, τά ἴδια πάθαμε.. τά εἴχαμε ξαναπάθει… καί κλαίγανε πάλι καί μετανοοῦσαν. Καί τότε ἐλευθερονόντουσαν. Περνοῦσαν μερικά χρόνια, ξεχνιόντουσαν.. πάλι τά ἴδια. Πάλι ἁμάρταναν, πάλι σκλαβωνόντουσαν. Καί φοβᾶμαι ὅτι αὐτό γίνεται καί μέ μᾶς τούς Ἕλληνες. Ξεχνιόμαστε. Δέ θυμόμαστε τήν ἱστορία μας καί τά λάθη μας καί τίς πτώσεις μας. Γι’ αὐτό κινδυνεύουμε τώρα, βλέπετε, νά σκλαβωθοῦμε πάλι. Νά πέσουμε πάλι σέ μιά νέα Τουρκοκρατία, Φραγκοκρατία, δέν ξέρω τί θά μᾶς ἔρθει.. Γιατί ἁμαρτάνουμε ἀσύστολα, ἀδιάντροπα, ἀναίσχυντα μπροστά στόν Θεό καί φεύγουμε ὅλο καί περισσότερο μακριά ἀπό τήν ἁγία μας Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία.
Νά θυμᾶσαι λοιπόν τίς ἁμαρτίες.
Ἐάν ὅμως ἀπορήσει κάποιος, γιατί ὁ μέν Χρυσόστομος λέει νά θυμᾶται κανείς κάθε μία ἁμαρτία ξεχωριστά, ὁ δέ ἀναφερθείς Μᾶρκος ὁ Ἀσκητής λέει νά μή τίς θυμᾶται κανείς μέ τόν τρόπο αὐτόν, ἄς λύσει τήν ἀπορία ὁ Λόγος τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τῆς Κλίμακος, πού ἀναφέρθηκε. Διότι ὁ μέν Μᾶρκος λέει γιά τά σαρκικά ἁμαρτήματα, ἐνῶ ὁ Χρυσόστομος γιά τά ἄλλα, τά ὁποῖα καί ὅταν τά θυμᾶται κανείς κάθε ἕνα ξεχωριστά δέν βλάπτεται. Ἑπομένως νά πού βρήκαμε τή λύση. Δέν εἶναι ἀντίθετοι οἱ Πατέρες, ὁ ἕνας διευκρινίζει τόν ἄλλον. Τά μέν σαρκικά δέν πρέπει νά τά θυμᾶσαι μέ λεπτομέρειες, τά ἄλλα ὅμως νά τά θυμᾶσαι.
Σημείωσε ὅμως, λέει ὁ Ἅγιος Νικόδημος τώρα, ὅτι ὅταν κάποιος πολεμεῖται ἀπό τούς λογισμούς τῆς ὑπερηφάνειας -σημειῶστε ὅτι ἡ ὑπερηφάνεια εἶναι φοβερή ἀκαθαρσία μπροστά στόν Θεό, «Ἀκάθαρτος παρά Κυρίῳ πᾶς ὑψηλοκάρδιος»[5]. Κάθε ὑπερήφανος εἶναι ἀκάθαρτος, βρωμερός μπροστά στόν Θεό καί ἡ ὑπερηφάνεια εἶναι χειρότερη ἁμαρτία καί ἀπό τά σαρκικά, παρόλο πού πολλές φορές οὔτε κἄν τήν ἐξομολογούμαστε. Τί λέει λοιπόν ὁ Ἅγιος Νικόδημος; Ἐάν, λέει, βλέπεις ὅτι πολεμεῖσαι ἀπό τούς λογισμούς τῆς ὑπερηφάνειας, τότε εἶναι χρήσιμη καί ἡ ἐνθύμηση τῶν σαρκικῶν ἁμαρτημάτων κάθε ἑνός ξεχωριστά καί ἡ ἐξομολόγηση, γιατί προξενεῖ ταπείνωση. Ὄχι βέβαια, ξαναλέω πάλι, μέ λεπτομέρειες. Ποτέ λεπτομέρειες. Ἀλλά κατά εἶδος νά τά θυμᾶσαι καί νά τά ἐξομολογεῖσαι.
Γι’ αὐτό καί ὁ πολύπειρος ἐκεῖνος Γέρων, πού ἀναφέρεται στόν ἀββᾶ Ἰσαάκ -τά Ἀσκητικά τοῦ ἀββᾶ Ἰσαάκ πού εἶναι ὡραιότατο βιβλίο κι αὐτό, νά τό ἔχετε νά τό διαβάζετε- λέει· «Ὅταν σοῦ ἔλθει ὁ λογισμός τῆς ὑπερηφάνειας, λέγοντάς σου· Θυμήσου τίς ἀρετές σου», θέλει νά σέ ρίξει ὁ διάβολος στήν ὑπερηφάνεια καί σοῦ θυμίζει τίς ἀρετές σου, τίς ὑποτιθέμενες ἀρετές σου! Τί νά ἀπαντᾶς ἐσύ; Πές: «Γέρων, βλέπε τήν πορνεία σου»! Βλέπε τά χάλια σου, τά σαρκικά σου ἁμαρτήματα, ξαναλέω χωρίς φαντασίες καί εἰκόνες καί λεπτομέρειες.
Ἀλλά καί ὁ Ἅγιος Συμεών ὁ Μεταφραστής αὐτές τίς ἁμαρτίες τίς μνημονεύει κάθε μία ξεχωριστά στήν Εὐχή τῆς ἱερᾶς Μεταλήψεως, τῆς ὁποίας ἡ ἀρχή εἶναι «Ὡς ἐπί τοῦ φοβεροῦ σου», γιά μεγαλύτερη συντριβή καί ταπείνωση τῆς καρδιᾶς. Ἀλλά καί τότε δέν εἶναι ἀνάγκη νά θυμᾶται κανείς τούς τρόπους καί τά πρόσωπα μέ τά ὁποῖα ἁμάρτησε. Δέν πρέπει. Ἀλλά μόνο τίς ἁμαρτίες κάθε μία ξεχωριστά, δηλαδή πορνεῖες, μοιχεῖες καί τίς ὑπόλοιπες· δέν προξενεῖ ὅμως μικρή ταπείνωση καί ἡ ἐνθύμηση τοῦ ἀριθμοῦ, πόσες φορές δηλαδή διέπραξες κάθε ἁμαρτία. Αὐτό μπορεῖς νά τό θυμᾶσαι. Καί τί ἁμαρτία ἦταν. Ἀλλά τίποτα ἄλλο.
Αὐτά, λοιπόν, ὡς πρός τό ὅτι θά πρέπει νά θυμόμαστε τίς ἁμαρτίες μας. Αὐτό εἶναι ἕνα φάρμακο πού μᾶς δίνει ὁ Ἅγιος Νικόδημος στό Ἐξομολογητάριό του γιά μετά τήν ἐξομολόγηση, ὥστε νά μήν πέσουμε στά ἴδια σφάλματα. Ἀλλά καί γιά νά φυλαχτοῦμε καί ἀπό ἄλλα σφάλματα, γιατί ὅταν κανείς θυμᾶται ὅτι εἶναι «Ὁ Ἁμαρτωλός», ὁ κατεξοχήν ἁμαρτωλός καί ὅτι ἔχει κάνει τόσα καί τόσα πράγματα, συγκρατεῖται, ταπεινώνεται καί χαριτώνεται. Καί αὐτή ἡ Χάρις, πού ἔρχεται ἀπό τόν Θεό, δέν τόν ἀφήνει νά πέσει καί σέ ἄλλα ἁμαρτήματα. Ὅταν κανείς ξεχνάει αὐτά πού ἤδη ἔχει κάνει, θά τά ξανακάνει καί θά κάνει καί ἄλλα χειρότερα.
Ἕνα δεύτερο Προφυλακτικό κατά τῶν ἁμαρτιῶν, τῆς ἐπανάληψης τῶν ἁμαρτιῶν, εἶναι τό νά ἀποφεύγουμε τά αἴτια τῆς ἁμαρτίας. Κάθε ἁμαρτία ἔχει κάποια προστάδια. Ὅπως ἔχουμε ἕνα κείμενο. Ἔχουμε τό κύριο θέμα, ἔχουμε τήν εἰσαγωγή. Ἔτσι καί ἡ ἁμαρτία ἔχει μία προπαρασκευή. Πρίν φτάσεις στόν γάμο, κάνεις ἀρραβῶνα. Πῆγε κάποτε ἕνας μοναχός σέ ἕναν σπουδαῖο διακριτικό Γέροντα, τόν ἀββᾶ Ποιμένα, καί τόν ρώτησε:
- Γέροντα γιατί δέν φεύγουν τά πάθη;
Καί τί τοῦ εἶπε ὁ Γέροντας ὁ σοφός, ὁ Ἅγιος Ποιμήν; «Δώσ’ τους τόν ἀρραβῶνα καί ἀναχωροῦσι». Δηλαδή, πάψε νά κάνεις τά προκαταρκτικά, τά ἀρραβωνιάσματα μέ τόν διάβολο καί δέν θά φτάσεις ποτέ στόν γάμο, δηλαδή στήν ἁμαρτία. Ἕνα λοιπόν πολύ σημαντικό, ἀποτελεσματικότατο μέσο εἶναι νά κόψεις τά αἴτια. Κάθε ἁμαρτία ἔχει κάποια αἴτια, τά ὁποῖα προδιαθέτουν καί ὁδοποιοῦν, φτιάχνουν τόν δρόμο γιά τήν ἁμαρτία.
Σύμφωνα, λέει ὁ Ἅγιος Νικόδημος, μέ τούς φιλοσοφικούς κανόνες, τά ἴδια αἴτια προκαλοῦν πάντοτε καί τά ἴδια αἰτιατά καί τά ἴδια ἀποτελέσματα· γι’ αὐτό λέει ὁ Μέγας Βασίλειος· «Ἐκεῖνος πού μετανόησε μία φορά καί κάνει πάλι τήν ἴδια ἁμαρτία, ἀποδεικνύει, ὅτι δέν καθάρισε τό πρῶτο αἴτιο ἐκείνης τῆς ἁμαρτίας· ἀπό αὐτό, σάν ἀπό κάποια ρίζα, πάλι φυτρώνουν τά ἴδια». Βλέπετε καί στόν κῆπο μας ὅταν ξεχορταριάζουμε, ὑπάρχει ἕνα φυτό πού λέγεται ἀγριάδα. Ἄν κόψεις μόνο τήν ἐπιφάνεια, αὐτό ἀπό κάτω ἔχει πολύ βαθιές ρίζες, θά ξαναφυτρώσει. Δέν κόβεις τήν αἰτία, κόβεις μόνο ἐπιφανειακά τόν βλαστό. Ἔτσι καί στήν κάθε ἁμαρτία, θά πρέπει νά κόψεις καί τή ρίζα γιά νά μήν ξαναφυτρώσει.
Ἀπόφευγε λοιπόν, ἀδελφέ, λέει ὁ Ἅγιος Νικόδημος, τίς κακές θεωρίες, δηλαδή τά κακά βλέμματα, τίς κακές εἰκόνες. Σήμερα θά λέγαμε τό διαδίκτυο, τό ἴντερνετ, τήν τηλεόραση, τά βίντεο, αὐτά ὅλα τά βρώμικα πού ὑπάρχουν ἄφθονα. Ἀπόφευγε τίς κακές συνομιλίες καί συναναστροφές τῶν ἀτάκτων καί μάλιστα ἀπόφευγε τίς συνομιλίες καί φιλίες τῶν προσώπων ἐκείνων, μέ τά ὁποῖα ἁμάρτησες σαρκικά. Δέν πρέπει νά συνεχίζεται ἡ συναναστροφή μ’ αὐτά τά πρόσωπα, μέ τά ὁποῖα ἔπεσες, ἁμάρτησες σαρκικά. Μπορεῖ κι ἐκεῖνο τό πρόσωπο νά φαίνεται ὅτι μετανόησε καί ὄντως νά μετανόησε, ὅμως ὁ διάβολος καιροφυλακτεῖ καί ἀπό τή συναναστροφή ξαναρίχνει πάλι στήν ἴδια ἁμαρτία καί τούς δύο.
Ἕνα ἀπό τά δύο θά συμβεῖ: ἤ ἐσύ πρέπει νά φύγεις ἀπό αὐτά ἤ αὐτά πρέπει νά τά ἀπομακρύνεις ἀπό κοντά σου καί νά τά διώξεις, ἐάν τά ἔχεις στό σπίτι σου. Εἴτε δούλη εἶναι εἴτε δοῦλος καί γενικά καί ἄν ἀκόμη εἶναι δικός σου καί φίλος. Διότι γι’ αὐτά εἶπε ὁ Κύριος· «Ἐάν ὁ ὀφθαλμός σου ὁ δεξιός σέ σκανδαλίζει, βγάλτον καί πέταξέ τον· σέ συμφέρει νά χάσεις ἕνα μέλος σου», ἕνα κομμάτι τοῦ σώματός σου πού τό θεωρεῖς πολύτιμο ὅπως εἶναι τό μάτι σου, καί πολύ ἀγαπητό, «παρά ὅλο σου τό σῶμα νά ριχθεῖ στήν κόλαση»[6].
- Ὅπως ὁ γιατρός, ὅταν διαπιστώσει ὅτι ἕνα μέλος μας ἔχει γάγγραινα, τί κάνει;
Τό ἀφαιρεῖ. Κάνει ἐγχείρηση καί σοῦ ἀφαιρεῖ τό χέρι, τό πόδι, πού ἔχει ἀρχίσει νά σαπίζει. Ἄν δέν τό κάνει, ἡ σῆψις, ἡ μόλυνσις θά προχωρήσει σ’ ὅλο τό σῶμα καί θά πεθάνεις. Συμφέρει λοιπόν νά χάσεις ἕνα μέλος σου καί νά σωθεῖς, παρά νά ἀφήσεις αὐτό τό μέλος καί νά χαθεῖς ὁλόκληρος.
Δύο εἶναι οἱ αἰτίες, λέει ὁ Ἅγιος Νικόδημος, γιά νά ἁμαρτάνει κάποιος· ἤ μία ὀνομάζεται αἰτία μακρύτερη καί ἡ ἄλλη αἰτία πλησιέστερη. Προσέξτε λίγο ἐδῶ, νά τό καταλάβετε τί θέλει νά πεῖ. Ἁπλό εἶναι. Παραδείγματος χάριν, ἕνας συναναστρέφεται μέ μία γυναίκα ἤ μέ ἄλλο πρόσωπο γιά ἕναν χρόνο ὁλόκληρο, γιά ἕνα ἔτος, καί στό διάστημα αὐτό τυχαίνει μιά φορά μόνο καί πέφτει μέ τό πρόσωπο αὐτό σέ ἁμαρτία. Τώρα, αὐτή ἡ ἐνιαύσια -ἡ ἐτήσια- συναναστροφή λέγεται αἰτία μακρύτερη σέ αὐτόν πού ἁμάρτησε, γιατί σέ τόσο χρονικό διάστημα ἔπεσε μόνο μία φορά. Ἀλλά ἔπεσε καί αἰτία ἦταν αὐτή ἡ μακρά συναναστροφή. Ἐάν τώρα αὐτός, ὅσες φορές συναναστροφεῖ μέ αὐτά τά πρόσωπα, πέφτει στήν ἁμαρτία, ἡ συναναστροφή αὐτή λέγεται σ’ αὐτόν αἰτία τῆς ἁμαρτίας πλησιέστερη. Κάθε φορά πού συναναστρέφεται κάνει καί ἁμαρτία. Τότε αὐτή ἡ συναναστροφή εἶναι αἰτία πλησιέστερη. Εἴτε τό ἕνα εἴτε τό ἄλλο βεβαίως, εἶναι πολύ κακό. Καί ὁ ἕνας πού σέ ἕναν χρόνο ἔπεσε μία φορά, ἁμάρτησε θανάσιμα, καί ὁ ἄλλος κάθε φορά πάλι ἁμαρτάνει θανάσιμα.
Γι’ αὐτό ἐσύ, πού ἀποφάσισες νά μή ξαναπέσεις στήν ἁμαρτία, πρέπει νά ἀποφεύγεις καί τίς δύο αἰτίες, καί τή μακρύτερη καί τήν πλησιέστερη. Δέν εἶναι σωστό νά πεῖς, μιά φορά ἔπεσα, ἄς μή τό κόψω αὐτό τό πρόσωπο.. μόνο μιά φορά.. Ὄχι, πρέπει νά τό κόψεις. Γιατί, ἀφοῦ ἁμαρτήσεις μία φορά, ἕλκεσαι πάλι στό νά ξαναπέσεις, καί ἡ μακρύτερη αἰτία σοῦ γίνεται πλησιέστερη. Ἐκεῖ πού τόν πρῶτο χρόνο ἔπεσες μιά φορά, τό δεύτερο χρόνο θά πέσεις δύο, τρεῖς καί περισσότερες. Θά γίνει πιό συχνή ἡ πτώση σου. Καί τό βλέπουμε αὐτό καθημερινά.
Γι’ αὐτό, ὅταν ὁ Πνευματικός σοῦ πεῖ ἐκεῖνο πού εἶπε ἡ Σάρα στόν Ἀβραάμ, ἀπομάκρυνε ἀπό τό σπίτι σου καί διῶξε μόνος σου τή γυναίκα ἐκείνη ἤ τό πρόσωπο ἐκεῖνο, ὅπως εἶπε ἡ Σάρα στόν Ἀβραάμ, «διῶξε τή δούλη καί τό παιδί της»[7], δέν πρέπει νά σοῦ κακοφανεῖ καί νά πεῖς, τί εἶναι αὐτός;.. πολύ αὐστηρός εἶναι αὐτός ὁ Πνευματικός... θά φύγω.. ὅπως λένε μερικοί. Δέν εἶναι αὐστηρός, εἶναι καλός γιατρός. «Μή θεωρεῖς σκληρό τόν λόγο τῆς Σάρας γιά τό παιδί καί τή δούλη· ὅσα σοῦ πεῖ ἡ Σάρρα, νά τά ἀκούσεις»[8], αὐτό εἶπε ὁ Θεός στόν Ἀβραάμ. Τό ἴδιο λέει καί σέ σένα, μή θεωρεῖς σκληρό τόν Πνευματικό πού σοῦ λέει νά κοπεῖς ἀπ’ αὐτό τό πρόσωπο. Νά ὑπακούσεις μέ χαρά στήν προσταγή του, γιατί δέν προέρχεται ἀπό τόν ἑαυτό του, ἀλλά ἀπό τόν Θεό. Ἀλλά ἐσύ τί ἀπαντᾶς; Τή γυναίκα ἐκείνη, τό πρόσωπο αὐτό, ἐγώ τό χρειάζομαι στό σπίτι μου, εἶναι πρόσωπο πιστό, φρόνιμο, προκομμένο, μέ βοηθάει στίς ἀνάγκες μου.
Ἄχ ἀδελφέ, προφάσεις εἶναι ὅλα αὐτά, κάτω ἀπό τίς ὁποῖες, σάν ἀπό κάτω σέ ἁπαλά χόρτα ζητεῖς νά κρύβεις τό πάθος σάν ὀχιά. Πές μου, ἐάν τά πρόσωπα αὐτά ἦταν κλέφτες, δέν θά τά ἔδιωχνες ἀμέσως καί θά ἔβρισκες ἄλλους δούλους νά σέ ὑπηρετοῦν; Ἄχ! καί τώρα πού εἶναι κλέφτες ὄχι τοῦ σπιτιοῦ σου, ἀλλά τῆς ψυχῆς σου, ἀκόμη περιμένεις καί δέν τά διώχνεις μία ὥρα νωρίτερα; Ἐσύ ἀποφάσισες νά μήν ξαναπέσεις πλέον στήν ἁμαρτία καί πῶς δέν φεύγεις τά αἴτια, πού εὔκολα μποροῦν νά σέ ρίξουν πάλι σ’ αὐτή;
Λοιπόν, ἐάν θέλεις νά μένει ἡ ἀπόφασή σου σταθερή, πρέπει νά ἀποφεύγεις τά αἴτια, πού σέ παρακινοῦν νά κάνεις πάλι τήν ἴδια ἁμαρτία· διότι νά γνωρίζεις καλά ὅτι, ὅσο ἔχεις φανερά στό σπίτι σου τήν πόρνη γυναίκα ἤ ὁποιοδήποτε πρόσωπο, ὄχι μόνο δέν εἶναι δυνατό νά συγχωρηθεῖς ἀπό κάποιον Πνευματικό, ἀλλά οὔτε οἱ προσφορές σου εἶναι δεκτές στόν Θεό. Ἕνας πού πορνεύει, αὐτοαφορίζεται. Οὔτε πρόσφορο μπορεῖ νά πηγαίνει στήν ἐκκλησία οὔτε ἀντίδωρο δέν κάνει νά παίρνει.. γιατί εἶναι ξεκομμένος πλέον ἀπό τή Χάρη τοῦ Θεοῦ. Βλέπε καί τούς Κανόνες τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Νηστευτοῦ γιά νά βεβαιωθεῖς.
Ἐάν ὅμως δέν εἶναι στό δικό σου χέρι νά διώξεις τά πρόσωπα αὐτά, δέν ἔχεις τέτοια ἐξουσία, τουλάχιστον ἐσύ νά ἀπομακρυνθεῖς ἀπό αὐτά. Τό λιγότερο λιγότερο, ἄν δέν μπορεῖς κι αὐτό νά τό κάνεις, νά μή σταθεῖς ποτέ μόνος σου μέ αὐτά τά πρόσωπα· νά μή ρίξεις τά μάτια σου ἐπάνω τους, οὔτε ν’ ἀφήσεις τόν λογισμό σου νά γλυκαίνεται στήν ἐνθύμησή τους. Καί νά παρακαλεῖς τόν Θεό πάρα πολύ θερμά νά σέ βοηθήσει, καί ἄλλα παρόμοια νά χρησιμοποιεῖς, γιά νά ξεκολλήσεις τόν ἔρωτά τους ἀπό τήν καρδιά σου. Βλέπετε, πόσο ὡραῖα καί σοφά μᾶς συμβουλεύει ὁ Ἅγιος. Ποτέ νά μή μένεις μόνος σου μέ πρόσωπα ἰδίως τοῦ ἄλλου φύλου καί μάλιστα μέ πρόσωπα πού ξέρεις ὅτι ἡ καρδιά σου κλίνει πρός αὐτά. Ἀλλά γενικῶς, ποτέ νά μή μένεις μόνος σου μέ τέτοια πρόσωπα. Γιατί μπορεῖ νά μήν κλίνει ἡ καρδιά σου μέχρι τότε, κι ἐκείνη τήν ὥρα νά δημιουργηθεῖ ὁ πειρασμός. Νά κρατᾶμε πάντοτε σέ ἀσφάλεια πρέπει, οὔτε σέ δωμάτια οὔτε σέ αὐτοκίνητα, πουθενά νά μή μένουμε μόνοι μας μέ πρόσωπα τά ὁποῖα μποροῦν νά κινδυνέψουν, νά κινδυνέψουμε κι ἐμεῖς ἐξαιτίας αὐτῶν καί ἐξαιτίας τοῦ σατανᾶ. Βλέπετε πόσο προσεκτικοί πρέπει νά εἴμαστε καί νά ἀποφεύγουμε τά αἴτια τῆς ἁμαρτίας.
Καί συνεχίζει ὁ Ἅγιος Νικόδημος, μήν ἔχεις ποτέ ἐμπιστοσύνη στόν ἑαυτό σου, λέγοντας· ἐγώ μπορῶ νά συναναστρέφομαι μέ τά πρόσωπα πού μέ βλάπτουν, καί νά μή βλάπτομαι. Πλανεμένος λογισμός εἶναι αὐτός, ἐπειδή εἶναι γραμμένο· «Μή δείξεις ποτέ ἐμπιστοσύνη στόν ἐχθρό σου»[9]. Στή Σοφία Σειράχ τό λέει αὐτό. Καί ὁ πρῶτος ἐχθρός μας, ξέρετε, δέν εἶναι ὁ διάβολος οὔτε ὁ κόσμος, τό κοσμικό φρόνημα. Ὁ πρῶτος ἐχθρός εἶναι ὁ ἑαυτός μας, ὁ κακός ἑαυτός μας. Μήν ἐμπιστεύεσαι λοιπόν τόν ἑαυτό σου, μή ξεθαρεύεσαι. Κόψε τά αἴτια. Καί τά αἴτια τῶν ἁμαρτιῶν ἔρχονται καί μέσα ἀπό τίς αἰσθήσεις. Προσοχή πάρα πολλή στίς αἰσθήσεις, τί βλέπεις, τί ἀκοῦς, μέ ποιούς συνομιλεῖς, τί λές, τί πιάνεις.. μέ ὅλες τίς αἰσθήσεις μπορεῖ νά ἁμαρτήσει ὁ ἄνθρωπος καί νά δεχθεῖ ἀφορμές νά ἁμαρτήσει πολύ βαριά. Τό δεύτερο αἴτιο ἔρχεται μέσα ἀπό τή μνήμη καί τή φαντασία. Μήν ἀφήνεις τή μνήμη σου νά σκαλίζει πράγματα ἁμαρτωλά. Μήν ἀφήνεις τή φαντασία σου νά φτιάχνει εἰκόνες πονηρές, βρώμικες. Ἀκόμα ἀκόμα καθόλου μήν ἐνεργοποιεῖς τή φαντασία σου, γιατί μπορεῖ νά φανταστεῖς κάτι καλό, μιά εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ λ.χ. καί μετά ὁ διάβολος νά ἐκμεταλλευτεῖ αὐτή τήν ἐνεργοποίηση τῆς φαντασίας καί νά σοῦ φέρει καί ἄσχημες εἰκόνες καί βρωμερές κ.λ.π.
Καί νά προσέχεις πάρα πολύ καί τό τρίτο αἴτιο πού εἶναι οἱ συναναστροφές. Θυμόμαστε λοιπόν, αἰσθήσεις, μνήμη, φαντασία καί συναναστροφές. Ἀπό ’κεῖ βλαστάνουν πάρα πολλές ἀφορμές γιά ἁμαρτία. Γι’ αὐτό, βλέπετε, ἡ Ἁγία Γραφή ἀπαγορεύει νά συναναστρέφεται ὁ χριστιανός μέ ἀνθρώπους ἀνήθικους. «Μή συναναμίγνυσθαι πόρνοις»[10] λέει. Δέν μπορεῖς νά συναναστρέφεσαι μέ πόρνους. Δέ λέει νά μήν πᾶς στόν μπακάλη, πού ξέρεις ὅτι πορνεύει, νά ψωνίσεις. Θά πᾶς. Τί θά κάνεις, ἄν δέν ὑπάρχει ἄλλος; Ἀλλά δέν θά τόν πάρεις στό σπίτι σου. Δέν θά τόν πάρεις παρέα νά βγεῖτε μαζί. Ὄχι, γιατί μετά θά βλαφτεῖς κι ἐσύ, καί ὅπως ἔλεγε ὁ Ἅγιος Πορφύριος, τά πνευματικά μικρόβιά του θά πηδήσουν καί σέ σένα. Θά γίνεις κι ἐσύ πόρνος σιγά-σιγά χωρίς νά τό καταλάβεις. Ἀκόμα λέει ὁ Ἀπόστολος Παῦλος, νά μή συναναμίγνυσθαι, νά μή συναναστρέφεστε καί μέ ἕναν πού εἶναι λοίδορος, πού εἶναι πλεονέκτης, πού εἶναι ὑπερήφανος, ἀλαζόνας κ.λ.π.[11]. Ἄν λοιπόν τά ἐφαρμόσουμε, καί πρέπει νά τά ἐφαρμόσουμε αὐτά, θά δεῖτε μετά μέ πόσους λίγους πρέπει νά συναναστρεφόμαστε. Σχεδόν μέ κανέναν.. ἔτσι ὅπως ἔχει γίνει σήμερα ἡ κατάσταση. Θά πεῖς, μόνος μου θά μείνω; Ναί, μόνος σου θά μείνεις, ἄν θέλεις νά ὑπάρξεις ὡς χριστιανός καί νά φέρεις ἐπάξια τό ὄνομα τοῦ χριστιανοῦ, δηλαδή τοῦ μιμητοῦ τοῦ Χριστοῦ. Γιατί χριστιανός εἶναι αὐτός πού μιμεῖται τόν Χριστό καί μοιάζει στόν Χριστό. Καί γιά νά μοιάσεις στόν Χριστό, πρέπει νά τηρεῖς αὐτά πού λέει ὁ Χριστός.
Μή λοιπόν ξεθαρεύεις, μή δείξεις ποτέ ἐμπιστοσύνη στόν ἐχθρό σου. Καί εἶναι γνώμη μερικῶν Διδασκάλων, ὅτι ὁ σωφρονέστατος ἐκεῖνος Ἰωσήφ, ἐάν δέν ἔφευγε ἀπό τό δωμάτιο τῆς κυρίας του, σίγουρα θά ἔπεφτε στήν ἁμαρτία. Ὁ πάγκαλος Ἰωσήφ!.. πού εἶχε τόσο φόβο Θεοῦ, κινδύνεψε πάρα πολύ. Βρέθηκε μόνος μέ τό ἀφεντικό του, τήν κυρία του, καί αὐτή τοῦ ἐπιτέθηκε μέ ἀνήθικες διαθέσεις καί ὁ Ἰωσήφ ἔφυγε. Καί λένε κάποιοι, ἄν δέν ἔφευγε, ὑπῆρχε φόβος νά ἁμαρτήσει. Δέν ξεθαρεύτηκε, νά πεῖ, ἐγώ δέν θά πάθω τίποτα.. θά ἀντισταθῶ κλ.π. δέν θά συγκατατεθῶ.. Ὄχι! Γιατί εἶναι ἐντολή τοῦ Θεοῦ: «φεύγετε τήν πορνεία»[12]. Δέν λέει νά κάθεσαι καί νά μαλώνεις μέ τόν πειρασμό τῆς πορνείας καί νά ἀντιστέκεσαι, νά τόν γροθοκοπεῖς. Νά τό βάζεις στά πόδια! Εἰδικά σ’ αὐτόν τόν πειρασμό τόν σαρκικό. Πρέπει νά φεύγεις. Καί αὐτό εἶναι ἀνδρεία, δέν εἶναι δειλία.
Ὅποιος φοβᾶται τόν κίνδυνο, δέν θά πέσει σέ αὐτόν· ἀλλά ὅποιος τόν ἀγαπᾶ, ἐκεῖνος θά πέσει. Δέν εἶναι σωστό νά ρίχνουμε σέ κινδύνους τή ψυχή μας. Πάρα πολλοί ἄνθρωποι σήμερα ριψοκινδυνεύουν τήν ὑγεία τους, τή ζωή τους, γιά μιά μάταιη δόξα τοῦ κόσμου. Οὔτε αὐτό εἶναι σωστό, προκαλεῖς τόν Θεό. Δέν ἐπιτρέπεται νά βάζεις τόν ἑαυτό σου σέ πειρασμό. Πολύ περισσότερο δέν πρέπει νά βάζεις τόν ἑαυτό σου σέ ἠθικούς πειρασμούς.
- Γιατί νά πᾶς στό τάδε κλάμπ καί στήν τάδε καφετέρια καί στήν τάδε ταβέρνα;
Ἀφοῦ ἐκεῖ ξέρεις ὅτι θά ἔχεις πειρασμούς. Μά δέν θά πάθω τίποτα... Αὐτό εἶναι ὑπερηφάνεια. Δέν πρέπει νά τό λές ποτέ αὐτό. «Ὅποιος ἀγαπᾶ τόν κίνδυνο, θά πέσει σέ αὐτόν»[13], λέει στή Σοφία Σειράχ. Γι’ αὐτό καί ὁ ἱερός Χρυσόστομος λέει· «Ὅποιος δέν ἀποφεύγει ἀπό μακριά τίς ἁμαρτίες, ἀλλά βαδίζει κοντά σέ αὐτές», πηγαίνει, ὅπως λέμε λαϊκά φιρί-φιρί, στήν κόψη τοῦ ξυραφιοῦ, θά πέσει στήν ἁμαρτία. Δέν θά γλιτώσει τελικά. «Ὅποιος δέν ἀποφεύγει ἀπό μακριά τίς ἁμαρτίες, ἀλλά βαδίζει κοντά σέ αὐτές, μέ φόβο θά ζήσει καί πολλές φορές θά πέσει σέ αὐτές», λέει ὁ ἱερός Χρυσόστομος στόν λόγο του στούς Ἀδριάντες.
Ἄς σοῦ προξενήσει φόβο, ἀδελφέ, λέει σέ μιά ὡραία ὑποσημείωση ὁ Ἅγιος Νικόδημος, στό νά ἀποφεύγεις τά αἴτια τῆς ἁμαρτίας αὐτό τό φοβερό παράδειγμα, πού ἀναφέρει ὁ Ἅγιος Μακάριος. Κοιτάξτε! Σέ καιρό διωγμοῦ, ἕνας εὐσεβής χριστιανός βρισκόμενος στά μαρτύρια, ἀφοῦ κρεμάστηκε ἀπό τούς τυράννους καί καταπληγώθηκε σέ ὅλο τό σῶμα, ρίχθηκε στή φυλακή. Δέν τό φόνευσαν, τόν βασάνισαν, ὅπως ἔκαναν οἱ εἰδωλολάτρες. Τούς ἔξυναν, τούς ἔκαιγαν, τούς ἔβαζαν ἁλάτι στίς πληγές πάνω γιά νά πονᾶνε πιό πολύ... Ἄντεξε, δέν ἀρνήθηκε τόν Χριστό. Ὁμολογητής δηλαδή. Καί μετά τόν πετάξανε στή φυλακή. Ἐκεῖ τώρα στή φυλακή τόν ὑπηρετοῦσε μία μοναχή· ἀλλά ἐπειδή συνήθισε νά συναναστρέφεται μέ αὐτήν, ἔπεσε μέ αὐτήν σέ πορνεία, ἐκεῖ μέσα στή φυλακή! Ποιός; Αὐτός ὁ ὁμολογητής πού τό στεφάνι ἦταν πάνω στό κεφάλι του σχεδόν!.. ἕτοιμο.. νά γίνει μάρτυρας! Ἔπεσε σέ πορνεία!
Ὤ πτῶμα ἐλεεινό καί ἀξιοδάκρυτο! Καί λοιπόν, ἐάν οὔτε τό αἷμα αὐτοῦ τοῦ Μάρτυρα, πού χύθηκε γιά τόν Χριστό, οὔτε οἱ πληγές, οὔτε ἡ φυλακή, ἀλλά οὔτε καί ἡ εὐλάβεια τῆς Μοναχῆς, γιατί καί αὐτή ἀπό εὐλάβεια εἶχε πάει ἐκεῖ, δέν εἶχε πάει μέ σκοπό πονηρό, δέν μπόρεσαν νά τούς βοηθήσουν νά μή πέσουν στήν ἁμαρτία, ἐπειδή δέν ἀπέφυγαν τήν αἰτία, πῶς ἡ δική σου ἀνδρεία ἤ ἡ ἀπόφασις θά σέ βοηθήσουν νά μή πέσεις, ἐάν δέν ἀποφύγεις τά αἴτια τῆς ἁμαρτίας;
Γνώριζα ἕναν μοναχό, τώρα μακαρίτης, καί ἦταν σχεδόν παράλυτος. Σχεδόν.. στό νοσοκομεῖο, σέ κέντρο ἀποκατάστασης. Καί πῆγε μία νοσοκόμα νά τόν κάνει λουτρό, καί λέει, τί λές; Δέ γίνεται αὐτό τό πράγμα! Καί πολύ καλά ἔκανε. Θά πεῖς, ἄρρωστος, σχεδόν παράλυτος;.. Κι ὅμως δέν τό δέχτηκε. Γιατί ἀκριβῶς ἔτσι πρέπει νά κάνουμε. Νά ἀποφεύγουμε τά αἴτια καί τούς πειρασμούς. Αὐτοί οἱ δυό γιά νά μήν προσέξουν, βλέπετε ποῦ τούς ἔριξε ὁ διάβολος.
- Πῶς ἡ δική σου ἀνδρεία ἤ ἡ ἀπόφασις θά σέ βοηθήσουν νά μή πέσεις, ἐάν δέν ἀποφύγεις τά αἴτια τῆς ἁμαρτίας;
Γι’ αὐτό καί ὁ Ἀπόστολος Παῦλος, μιλώντας γιά σαρκικές ἁμαρτίες, δέν εἶπε, στέκεσθε καί πολεμεῖτε, ἀλλά εἶπε· «φεύγετε τήν πορνεία»[14]. Τρέχετε μακριά δηλαδή, φεύγετε ἀπό τό ἁμάρτημα αὐτό.
Αὐτό λοιπόν εἶναι ἕνα πολύ σημαντικό μέτρο πού πρέπει νά ἔχουμε πάντα στόν νοῦ μας, νά ἀποφεύγουμε τά αἴτια τῆς ἁμαρτίας γιά νά μήν ξαναπέσουμε στήν ἁμαρτία.
Θά σᾶς πῶ καί μερικά ἀκόμα ἐπιγραμματικά, γιατί δέν προλαβαίνουμε νά τά ποῦμε. Ἕνα ἐπίσης πολύ σπουδαῖο μέτρο, γιά νά μήν ξαναπέσουμε στήν ἁμαρτία εἶναι ἡ συνεχής καί συχνή ἐξομολόγηση. Ἕνα ἀκόμα μέτρο, πού τό ἀναλύει ὁ Ἅγιος Νικόδημος, εἶναι νά θυμόμαστε τά ὑστερνά μας, τά τέλη μας, τόν θάνατό μας. Ὅσο θυμᾶσαι τόν θάνατό σου, δέν ἁμαρτάνεις. Συνέχεια τό λένε αὐτό οἱ Ἅγιοι Πατέρες, μνήμη θανάτου. Πρέπει συνεχῶς νά θυμᾶσαι τόν θάνατο. Ἡ ἐποχή μας δέν θέλει νά θυμᾶται τόν θάνατο ὁ ἄνθρωπος. Καί προσπαθοῦν οἱ ἄνθρωποι οἱ καημένοι, καί οἱ γυναῖκες οἱ καημένες νά φαίνονται νέες. Λές καί ἔτσι θά διώξουν τόν θάνατο. Δέν φεύγει ὁ θάνατος. Εἶναι τό μόνο βέβαιο γεγονός τῆς ζωῆς μας. Ὅλα τά ἄλλα δέν ξέρουμε ἄν θά συμβοῦν, ἄν θά μᾶς προλάβει ὁ Ἀντίχριστος ἤ θά μᾶς προλάβει ὁ θάνατος. Ὁ θάνατος θά ἔρθει σίγουρα. Ἤ ἄν θά γίνει πόλεμος ἤ δέν θά γίνει. Δέν τά ξέρουμε αὐτά. Ἄν θά γίνουμε πλούσιοι ἤ ὄχι. Κι αὐτό δέν τό ξέρουμε. Ἀλλά ὁ θάνατος πού θά ἔρθει εἶναι σίγουρο, εἶναι βέβαιο. Καί αὐτό πρέπει νά τό θυμόμαστε συνέχεια, καί μάλιστα, λένε οἱ Ἅγιοι, νά ζεῖς κάθε μέρα σάν νά εἶναι ἡ τελευταία ἡμέρα τῆς ζωῆς σου καί νά κοιμᾶσαι σάν νά μήν πρόκειται νά ξυπνήσεις.
- Ὁπότε, θά λές, εἶμαι ἕτοιμος; Ἅμα μέ πάρει ὁ θάνατος ἐνῶ κοιμᾶμαι; Πόσοι ἄνθρωποι κοιμήθηκαν καί δέν ξύπνησαν; Εἶμαι ἐξομολογημένος; Εἶμαι μετανοημένος; Εἶμαι συγχωρημένος μέ ὅλους;
Νά ἕνα ἀκόμη λοιπόν σπουδαῖο μέσο γιά νά μήν ἐπαναλάβουμε τίς ἁμαρτίες, ἡ μνήμη τοῦ θανάτου. Ἕνα ἀκόμα μέσον εἶναι νά καταλάβεις τί θά πεῖ ἁμαρτία. Μερικοί νομίζουν ὅτι ἡ ἁμαρτία εἶναι μιά παρονυχίδα.. δέν εἶναι καί τίποτα. Πῶς χύνεις ἕνα ποτήρι γάλα.. Δέν εἶναι καθόλου ἔτσι. Ἡ ἁμαρτία εἶναι ἕνα μεγάλο τεράστιο ἄπειρο κακό, τό ὁποῖο πρῶτα-πρῶτα προσβάλλει τήν ἀγαθότητα τοῦ Θεοῦ. Σέ δείχνει ἀγνώμων μπροστά στόν Θεό. Μετά, δημιουργεῖ μέσα σου ἕνα κακό πολύ μεγάλο, ὀντολογικό κακό, καταστροφή μεγίστη στήν ψυχή σου, θάνατο. Ὅπως λέει ὁ Ἀπόστολος «τά ὀψώνια τῆς ἁμαρτίας θάνατος»[15]. Σοῦ στερεῖ τή Χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καί φυσικά σέ ὁδηγεῖ στήν αἰώνια κόλαση.
Νά θυμᾶσαι λοιπόν, νά φιλοσοφεῖς πάνω στό τί εἶναι ἡ ἁμαρτία, πόσο μεγάλο κακό εἶναι καί πόσο θά πρέπει νά τήν τρέμουμε, νά τήν ἀποφεύγουμε, νά τή φοβόμαστε, γιατί θέλουμε νά εἴμαστε μέ τόν Κύριο καί ὄχι μακριά ἀπό τόν Κύριο.
Ἀκόμα σπουδαῖο μέσο βέβαια εἶναι νά ζητᾶμε μέ τήν προσευχή μας νά μᾶς βοηθάει ὁ Θεός νά μήν ξαναπέσουμε στά ἴδια ἁμαρτήματα.
Αὐτά ἤθελα νά σᾶς πῶ σήμερα, γενικά γιά τό τί πρέπει νά κάνουμε μετά τήν ἐξομολόγηση καί εἰδικότερα γιά δύο φάρμακα πολύ ἀποτελεσματικά, ὥστε νά μήν ξαναμαρτήσουμε. Τά ξαναλέω: τό ἕνα φάρμακο εἶναι νά θυμόμαστε τίς ἁμαρτίες μας, νά θυμόμαστε ὅτι εἴμαστε «Οἱ Ἁμαρτωλοί» καί κατά εἶδος τίς ἁμαρτίες καί ἄς ποῦμε μέ κάποια λεπτομέρεια, ἐκτός ἀπό τίς σαρκικές. Καί τό δεύτερο φάρμακο εἶναι νά ἀγωνιζόμαστε ἔτσι, ὥστε πάντοτε νά ἀποφεύγουμε τά αἴτια. Πρέπει νά ἐντοπίσεις τά αἴτια. Ἔχεις κάποιες ἁμαρτίες, ἔχεις κάποια πάθη. Νά δεῖς τί σέ σπρώχνει, τί σέ ὁδηγεῖ σ΄ αὐτά. Ἄν δέν κόψεις τά αἴτια -μέ ἀσφάλεια καί λίγο εἰρωνικά- θά ξαναπέσεις στά ἴδια πράγματα. Πολλοί προσπαθοῦν νά κόψουν τά σαρκικά ἁμαρτήματα, τά ὁποῖα ἔχουν κυριαρχήσει στήν ἐποχή μας, ἀλλά δέν κόβουν τά αἴτια. Ἔ, μάταια ἀγωνίζεσαι!
- Ἄν δέν κόψεις τό κακό θέαμα, τά κακά ἀκούσματα, τίς κακές συναναστροφές, πῶς θέλεις νά κόψεις τά σαρκικά ἁμαρτήματα;
Δέν κόβονται. Μέ μαθηματική ἀκρίβεια ὁδηγεῖσαι πάλι καί πάλι καί πάλι στά ἴδια λάθη.
Αὐτά ἤθελα νά πῶ στήν ἀγάπη σας. Θέλετε κάτι νά ρωτήσετε, νά συζητήσουμε πάνω σ’ αὐτά;
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
Ἐρ. : ......................
Ἀπ. : Ναί, βοηθάει. Νά τά γράφουμε καί νά ὀνειδίζουμε τόν ἑαυτό μας καί νά θρηνοῦμε. Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος ἔχει μία ὡραιότατη προσευχή, τήν ὁποία τήν ἔκανε κάθε μέρα καί ἐκεῖ μέσα ἀπαριθμεῖ τά ἁμαρτήματά του κατά εἶδος. Εἶναι πολύ ὡραία νά τήν ἔχετε κι ἐσεῖς, νά τή βρεῖτε νά τή διαβάζετε. Κατά εἶδος μνημονεύει τά ἁμαρτήματά του κάθε βράδυ, κάθε μέρα. Ἀκριβῶς γιά νά θυμᾶται ὅτι εἶναι ἁμαρτωλός καί νά συγκρατεῖται. Καί ὁ Θεός, ἐφόσον ἐξομολογούμαστε, δέν μᾶς κρατάει κατάστιχα. Σβήνεται ἡ ἐνοχή. Ἡ ἁμαρτία καί τό πάθος, ἐφόσον ἐμεῖς δέν θρηνοῦμε, δέν προσέχουμε, ἐπαναλαμβάνεται. Ἐνεργοποιεῖται πάλι τό πάθος καί θέλουμε πάλι ἐξομολόγηση. Γι’ αὐτό λέει ὁ Ἅγιος, νά ἀγωνίζεσαι, νά θρηνεῖς, γιά νά μήν τό ἐπαναλάβεις. Σιγά-σιγά νά ἀπενεργοποιηθεῖ καί, εἰ δυνατόν, νά ξεριζωθεῖ τελείως ἀπό τήν ψυχή σου αὐτό τό πάθος.
Ἀρχ. Σάββας Ἁγιορείτης
[1] Ψαλμ. 50, 4.
[2] Ἡσ. 43, 25.
[3] Ἡσ. 43, 26.
[4] Ψαλμ. 50, 5.
[5] Παρ. 16, 5.
[6] Ματθ. 5, 29.
[7] Γέν. 21, 10.
[8] Γέν. 21, 12.
[9] Σειρ. 12, 10.
[10] Α΄Κορ. 5, 9.
[11] Α΄Κορ. 5, 11.
[12] Α΄Κορ. 6, 18.
[13] Σοφ.Σειρ 3, 26.
[14] Α΄Κορ. 6, 18.
[15] Ρωμ. 6, 23.
