ΤΑ ΑΣΚΗΤΙΚΑ ΤΗΣ ΕΝΟΡΙΑΣ
Β΄ Η ΜΟΝΑΧΙΚΗ ΚΑΙ Η ΚΟΣΜΙΚΗ ΕΝΟΡΙΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ
3.Η ΠΡΩΤΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ
Οἱ πρῶτες ὀργανωμένες Ἐνορίες
Ὁπωσδήποτε τό σύστημα τῶν «τρισχιλίων» καί τῶν «πεντακισχιλίων» εἶναι οἱ πρῶτες μορφές ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς καί Ἐνορίας. Πότε ἐμφανίζονται ὅμως οἱ πρῶτες ὀργανωμένες Ἐνορίες;Γράφει ὁ π. Γεώργιος Μεταλληνός:
«Οἱ ἀρχές τῆς Ἐνορίας56 “ἐμφανίζονται λίαν σκοτειναί”57. Ἀρχικά ἡ Ἐνορία ταυτιζόταν ὁριακά μέ τήν ἐπισκοπή, τήν κυρίως ἐν τόπῳ Ἐκκλησία.
Ὁ Ἐπίσκοπος, ἢδη ἀπό τόν α΄ αἰῶνα, ἦταν ἡ ὁρατή κεφαλή τοῦ σώματος τῆς
τοπικῆς Ἐκκλησίας, “στήν ὁποία βιώνεται ἡ πληρότητα τοῦ μυστηρίου τῆς
Ἐκκλησίας ὡς τοῦ ἱστορικοῦ σώματος τοῦ Χριστοῦ”58. Κατά μίαν ἐκτίμηση, οἱ πρῶτες ἐνδείξεις γιά τήν ἐμφάνιση τῆς Ἐνορίας τοποθετοῦνται στά μέσα τοῦ γ΄ αἰῶνα59. Ἂλλοι ὃμως τήν ἀνάγουν στά μέσα τοῦ β΄αἰῶνα “μέ τήν γένεση τοῦ θεσμοῦ τῶν χωρεπισκόπων ἢ ἐπισκόπων τῶν ἀγρῶν (‘χῶραι’)60.
Γεγονός, πάντως, εἶναι ὃτι ἡ ἐμφάνιση τῆς Ἐνορίας ὑπῆρξε ἀποτέλεσμα πρακτικῶν ἀναγκῶν, ὅπως ἡ ραγδαία αὒξηση τοῦ ἀριθμοῦ τῶν χριστιανῶν τῆς τοπικῆς Ἐκκλησίας. Ἔτσι προέκυψαν οἱ ‘πρεσβυτεροκεντρικές εὐχαριστιακές συνάξεις’61 στά ὅρια τῆς ἐπισκοπῆς. Μέ τόν λεγόμενον ‘ἐπιμερισμόν τοῦ συνθρόνου’ διασπᾶται ἡ ἀρχικά ‘ἑνιαία ἐπισκοποκεντρική Εὐχαριστία’, εἰς πολλάς πρεσβυτερο-κεντρικάς τοιαύτας”62, γεγονός πού δέν ἀλλοίωσε ὅμως ”τήν σχέση ἐπισκόπου καί τοπικῆς Ἐκκλησίας”63.
Ἡ ὑπό τόν πρεσβύτερο, συνεπῶς, Ἐνορία δέν ἀποτελοῦσε “αὐτοτελῆ
εὐχαριστιακήν κοινότητα, ἀλλ’ ἁπλῆ προέκτασιν τῆς ἐπισκοποκεντρικῆς
εὐχαριστίας”64.
Ἡ συνείδηση αὐτή ἔμεινε στήν Ὀρθοδοξία
διαχρονικά ἀμετάτρεπτη καί ἰσχύει καί σήμερα σ’ ὅλη τήν ἔκτασή της. Ἡ
παρουσία τοῦ ἐπισκόπου στήν εὐχαριστιακή σύναξη τῆς Ἐνορίας
πραγματώνεται καί δηλώνεται μέ τήν μνημόνευση τοῦ ὀνόματός του καί
κυρίως μέ τό ἀντιμήνσιον (εἱλητόν) στήν Ἁγία Τράπεζα, πού φέρει τήν
ὑπογραφή του65.
Μολονότι τό ἐρώτημα γιά τήν σχέση τῆς δικαιοδοσίας τοῦ Πρεσβυτέρου πρός
ἐκείνην τοῦ Ἐπισκόπου, “ἀποτελεῖ ἓν ἐκ τῶν θεμελιωδεστέρων προβλημάτων,
εἰς τό ὁποῖον ἡ ἀπάντησις δέν ἕχει πλήρως δοθῆ εἰσέτι” ἀπό τήν Ὀρθόδοξη
Θεολογία66, ἢδη ἀπό τόν β΄ αἰῶνα εἶναι γνωστή ἡ θέση τῶν πρεσβυτέρων στήν ζωή τῆς τοπικῆς Ἐκκλησίας καί ἡ σχέση τους μέ τόν Ἐπίσκοπο ὡς ὁρατῆς κεφαλῆς της67», καταλήγει ὁ πατήρ Γεώργιος68.
Ἀπόσπασμα ἀπό τό βιβλίο:«Τά ἀσκητικά τῆς Ἐνορίας» (Ἱερομονάχου Σάββα Ἁγιορείτου) πού σύν Θεῶ θά ἐκδοθεῖ σύντομα
56Πρώτη ἱστορική ἀναφορά μέ τήν σημερινή ἕννοια σέ ἐπιστολή τοῦ ἁγίου Γρηγορίου Νύσσης (δ΄αἰ.) Πρός Φλαβιανόν: «Καί τινος μηνύσαντος κατά τήν ὀρεινήν αὐτοῦ Ἐνορίαν διάγειν…» (PG 46,1001 Α). Μέ τήν ἕννοια μικρῆς περιοχῆς, ὃπου κατοικοῦσαν Χριστιανοί, ἀπαντᾶ καί στόν ἃγιο Ἐπιφάνιο Σαλαμῖνος Κύπρου: «… ὃς κατώκει ἐν τῇ τῆς Ἐλευθερουπόλεως Ἱερουσαλήμ ἐνορίᾳ, ἐπέκεινα τῆς Χεβρών…» (PG 41, 677C).
58 Βλασίου Ι. Φειδᾶ, Ἐκκλησιαστική Ἱστορία, τ. Α΄, Ἀθῆναι 1992, σ. 185.
